Μ' αρέσουν τα ποιήματα που ζουν στο δρόμο, έξω απ' τα βιβλία: αυτά που τουρτουρίζουν στις γωνιές κι όλο καπνίζουν σαν φουγάρα· που αναβοσβήνουν, μες στη νύχτα, σαν Χριστουγεννιάτικα λαμπάκια… [Νίκος Χουλιαράς]
Την αγαπούσα όσο τίποτε στον κόσμο
κρόσσια αφημένα στη βροχή, λερό
ενδιαίτημα υφύγρου καρυκόξυλου
κι εκείνα τα μυρωμένα σκίνα της,
μικρά και τραγανά για το κοτσύφι
Την αγαπούσα όσο την ήξερα μόνον εγώ
δακρυσμένος, κρατώντας ένα φρυγικό
ή βλάχικο σκουφί στην κορυφή του λιχανού
κι έπειτα, τηγανιτά αυγά, κρασί ασβε-
στωμένο, βλέποντας ν’ αλλάζουν χρώμα
τα πλατάνια. Διότι την αγαπούσα
ως κάτοικος, ως ξενοπάροικος, ως κοινο-
τάρχης: κι όταν στις πέτρες της άγγιζα
τη φαιά απάτη των βρύων, τότε πράγματι
ήμουν λευκός, ένα χαρτί στα σύννεφα.
Πάει καιρός που δεν την αγαπώ.
Του ζώντος σώματος τη γοητεία,
γαλάζια μάτια, δορυφορικό πλεκτό
πάει καιρός που αυτά προτιμώ
και τις Ρεντίνες στα αρχεία θάβω.
Από τη συλλογή Ποιήματα που θα χαθούν στην ομίχλη (2001) του Πάνου Θεοδωρίδη
Στράβων ο Σινωπεύς, κοντός και υπερκινητικός,
ωσάν λόγιος που έγραφε στην Ποντιακή Εστία
κατηγορεί τον Εκαταίο που βρήκε όστρακα
της Θάσου και της Νάξου στις ιλλυρικές εξορίες
Τον Στράβωνα λατρεύω και σέβομαι, πλην ο Εκαταίος
γνώστης των μύθων και των ανθρώπων έγραφε ψέματα
επίτηδες, αυτά που ο κοινός νους αποκαλεί παρα-
λογαίς. Τι θα ήταν η Ιστορία άνευ μυθευμάτων;
Ένα γερό ασκί στην αποθήκη αρχοντικού της Αχρίδας
Από τη συλλογή Ποιήματα που θα χαθούν στην ομίχλη (2001) του Πάνου Θεοδωρίδη
Γεννήθηκα Πάσχα σε ψεύτικη πόλη
Στα δόντια της μαύρης σελήνης σκουριά
Φορούσαν ρεπούμπλικα χαφιέδες και φλώροι
Και βάζαν μπριολ στα μαλλιά
Στο σπίτι που μέναμε, τρία δωμάτια
Μου μάθαν τους νόμους χωρίς λογική
Να σβήνω τα φώτα, να διώχνω τους γύφτους
Να παίζει σιγά η μουσική
Τους φίλους που κέρδισα στη λάσπη τους χάνω
Τρελού φωτογράφου ρετούς στην καρδιά
Ο Φάνης κι ο Στέφανος γελούν και τα χάνω
Που σβήνουν χαμένοι σε ξένη αγκαλιά
Στην άκρη του δρόμου αστράφτουν τα φλίππερ
Βαθύζωνος ήχος κελλί μυστικό
Τα δόντια μου τρίζουν φοβίζουν τη νύχτα
Κοιμάμαι με φως ανοιχτό
Δεν ήθελα να ’χω τη σελήνη στο δέρμα
Ήθελα επίμονα να μείνω μικρός
Φοβόμουν τον θάνατο στα δόντια το κέρμα
Φυτό που λατρεύει το φως
Από τη συλλογή Ποιήματα που θα χαθούν στην ομίχλη (2001) του Πάνου Θεοδωρίδη
Αγεωγράφητα μάτια έχεις εσύ
έχεις στοχαστικό μεθύσι
κι αν δεν γυρνούσα στο μαύρο παρελθόν
αδίστακτα θα σε χαρακτήριζα
αδύναμη, με ήθος, καταπληκτική
τραυλή στο φως, τέλεια στη γύμνια σου
με ταξίδια πολλά και χαμένα παντού
με ρυτίδες που ελάτρεψα και τέλος ερωτευμένη
Είτε σε καλύπτουν ποιητικά είτε όχι οι στίχοι μου,
άλλους δεν έχω
Από τη συλλογή Ποιήματα που θα χαθούν στην ομίχλη (2001) του Πάνου Θεοδωρίδη
Βαλκανικοί στρατοί στο παράθυρο
με βαριές μελωδίες διασχίζουν τα ποτάμια∙
κάπου τα ξέρω όλα αυτά κάπου τα θυμάμαι:
την ανόητη προσήλωση στα βουνά
τις διαλέκτους αργά το βράδυ στα στρατόπεδα
το ξένο αίμα και την ξένη φωνή
τον ήλιο στη Μακεδονία. Τώρα
στριφογυρίζω με σαθρές δικαιολογίες
στο Δεμίρ Καπού
συμμετρικά επισκοπώ τις διαβάσεις στο Πάικο
την ομίχλη στο Βαρδάρη
περιμένω να γυρίσει ο καιρός με άνοιγμα στα βόρεια
να ταξιδέψω υστερικά στην πατρίδα
κομμένος στη μέση δεμένος με τα βουνά
κάπου τα ξέρω αυτά
κάπου.
Από τη συλλογή Προσπέκτους (1977) του Πάνου Θεοδωρίδη
το εξηνταένα στα δεκατρία διάβασα Σεφέρη
πορτρέτο σινική ανφάς στην ανθολογία Περάνθη
εξαρχής με τράβηξε το Μυθιστόρημα έπειτα
στον Ταχυδρόμο στις Εποχές διάβασα κι άλλα
το εξηνταδύο πήρα τα Ποιήματα μετά τις Δοκιμές
έμαθα απέξω πολλά μου άρεσε φαινόταν βαρύς
λιγόλογος είχε πολλά να πει δεν πίστευα
πως ήταν μεγάλος σε ηλικία έδειχνε μέλλον
κατόπιν έφτασα να βλέπω τη χώρα μου τραγική
κοτζάμ γενιά του τριάντα φίσκα στη θάλασσα
στα πεύκα στον καυτό ήλιο και σε μελαχρινές
λαϊκή τέχνη λαϊκή παράδοση νησιά αγνοί χωρικοί
που αποστόμωναν συνέχεια διανοούμενους ενώ
στα Γιαννιτσά που ζούσα είχε λάσπη σλαβόφωνους
η Θεσσαλονίκη ένα εμπορείο άσφαλτοι εργοστάσια
πίστεψα λοιπόν πολύ πως φταίγαμε εμείς
ακαλλιέργητοι μίζεροι που δεν μπορούσαμε
μέσω της ποίησης και των εικαστικών τεχνών
να δούμε παραπέρα πως υπάρχει φως κουλτούρα
εντέλει βέβαια άλλαξα κάποτε λόγω συνθηκών
αλλά σήμερα δηλώνω πως με πείραζε πάντοτε
ακόμη και μέσα στα πιο βαθιά μου δάκρυα
ο στίχος τού Σεφέρη «το ζεστό νερό μου θυμίζει
κάθε πρωί»
ζεστό νερό κάθε πρωί! αδύνατο να το πιστέψω
κι ο Σαββίδης δε βάθαινε ποτέ την έρευνα
τόσο πολύ∙ μου ήταν αδιανόητο πως ο Σεφέρης
σηκωνόταν στις έξι άναβε θερμοσίφωνα
για να ζεσταίνει το νερό να το ’χει το πρωί
κι έτσι συμβιβάστηκα πιστεύοντας πως
ζέσταινε όπως ο πατέρας μου νερό για ξύρισμα
σε κασσιτέρινο κουπάκι
δεν ήξερα τίποτε τότε και ντρέπομαι
για πολλά κι είναι αργά ν’ αλλάξω
μα πρέπει να σας πω ότι αντιπάθησα έκτοτε
αυτόν τον ασαφή στίχο γύρευα παραμύθια
κι έπειτα στεναχωρέθηκα πολύ που κάπνιζε
ανάμεσα στα τριαντάφυλλα δεν το περίμενα
να εκδηλώνεται τόσο πολύ στην ποίηση
αλλά ξέχασα
εγώ δεν έχω μυαλό αν είχα θα ήμουν ενταγμένος
σε λάγαρο πεδίο πεντακάθαρος και πιστός
περιμένοντας το σεφέρι.
Από τη συλλογή Προσπέκτους (1977) του Πάνου Θεοδωρίδη
Πέντε χρόνια μάθαινα καλά
την εξής δουλειά. Πήγαινα
στα χωριά της Μακεδονίας και
φορτωμένος σύνεργα δούλευα
με τεντωμένο αυτί να ακούω
προβλήματα και προοπτικές
καθώς και ανέκδοτα. Έπαιζα
τον επιστήμονα μισθοφόρο
επιτυχώς. Τώρα όμως βλέπω
πως η μέθοδος δεν πιάνει
αφού άλλαξε πια ο κόσμος και
άλλη διέξοδο δε βλέπω παρά
μ’ ένα μεγάφωνο στο χέρι καβάλα
σε ημιφορτηγό σινεματζή
να περιοδεύσω στα ίδια χωριά
και με μπάσα φωνή να εκθειάζω
τα καλά της νέας εξουσίας
την κρυφή ανησυχία του λαού
να διερευνώ και να κάνω τον καη-
μένο κοντά στα σύνορα ώσπου –
Τι «ώσπου». Αν τολμάς συνέχισε.
Ξέρεις πως δεν ήταν έτσι. Ούτε
θα γίνει έτσι. Προετοιμάσου.
Μένω κοντά στα σύνορα ώσπου
να φύγω νοτιότερα.
Από τη συλλογή Προσπέκτους (1977) του Πάνου Θεοδωρίδη
Μαζί σου ταξιδεύω εδώ είμαι
αλανιάρης φιλομαθής πάντα δίπλα σε μια άσφαλτο
με καλοδουλεμένες θεωρίες και στρατηγική
αν ήθελες συντροφιά στην αγορά αυτή
πάρε κρασί και καλό κρέας έλα στις πεδιάδες
όπου βρίσκονται δειλές γυναίκες και δέντρα∙ έλα
για κοινωνιολογικές παρατηρήσεις συντροφικά
μακριά απ’ το εσωτερικό μέτωπο
και τις λευκές ώρες
Καθόλου μη στενοχωριέσαι για τους φίλους μας
είναι καλά σου λέω είναι καλά βολεύτηκαν όλοι
είναι καλύτεροι από μας διαβάζουν ελίσσονται
δεν κλέβουν κινήσεις δίνουν μάχες με αποτελέσματα
ψηφίζουν με συνέπεια έχουν όνομα αφθονούν
εμείς λαογραφία πάλι αγροτισμός καστροκτισίες
μαζί σου ταξιδεύω
και για πρώτη φορά με δέρνει συγκίνηση
κανένας δεν τα καταφέρνει πια
θα γίνει πόλεμος σ’ αυτά τα χωριά
Από τη συλλογή Προσπέκτους (1977) του Πάνου Θεοδωρίδη
Το μέρος τούτο η Κυρρηστική
Φουλ στην καπναποθήκη σήμερα
Τόπος με νερά, ευτυχία του υλικού
Τον βλέπεις πηγαίνοντας στην Έδεσσα
Από Θεσσαλονίκη δεξιά σου.
Οι θηριώδεις ταγματασφαλίτες Ομπαρλήδες
Κατοικούν ψηλότερα. Οι ενέδρες των ΤΕΑ
Το ’49 γινόταν παρακάτω. Ό,τι απόμεινε
Δεν αξίζει να συγχωρεθεί. Το Κιλκίς
Απέχει αρκετά∙ τριάντα χρόνια.
Πες μου λοιπόν πώς σε προσανατόλισα
Βαδίζοντας σε άσχημο καιρό
Χωρίς στοιχεία κοινωνικής σημειολογίας
Σε κόσμους βαρετούς με λούμπεν πληθυσμό
Που λαχταράει Μεταξά, θυμάται ακόμη
Το Γεωργαλά μικρό στο Πάικο κι ήταν στα ΜΑΥ
Ως αργά. Εδώ ήταν η Κυρρηστική
Έμπεδο μοναρχικών και πειθαρχίας∙ πηγαίναμε
Εκδρομές εδώ το ’60-’61
Ακτογραφώντας την περίπλοκη γραμμή
Ενσωματώνοντας ποιήματα μαθαίνοντας
Αμερικάνικα.
Από τη συλλογή Προσπέκτους (1977) του Πάνου Θεοδωρίδη
Ο χάρτης αυτός διπλωμένος στα τέσσερα
διδάσκει ονόματα και δρόμους. Αδύνατο
να φανταστείς αναγνώστη την αλήθεια.
Και ποιος μπορεί; Τα χωριά
όταν τα χτυπάει λοξά ο ήλιος
και κοιτάς από ψηλά φαίνονται ωραία.
Δε γίνεται τέτοιες στιγμές πάνω στο λόφο
να συλλογιέσαι το εισόδημα και τη σοδειά τους∙
δε γκρινιάζεις άλλο.
Πάνω σε εκτεταμένους ερειπιώνες αναγνώστη
κρατώντας όστρακα και μια μετροταινία
νοιάζεσαι γι’ άλλα πράγματα:
πού ήταν το περιτείχισμα του ερύματος
γιατί δεν υπάρχει τίποτα ρωμαϊκό
καθώς και πότε θα φάμε.
Ο χάρτης αυτός διπλωμένος στο γραφείο
δε θυμίζει πια τα χωριά που πέρασες
άλλα θυμίζει.
Από τη συλλογή Προσπέκτους (1977) του Πάνου Θεοδωρίδη
Από πότε οι προσωπικές εμπειρίες
γίνονται ποίηση διαρκής και λάγαρη
κι ως πότε την πτωχεία των υψηλών
νοημάτων θα κρύβουν∙ χειμώνιασε
οι γνωστοί δουλεύουν∙ η βενζίνη ακρίβυνε
με δυσκολία βγαίνει ο στίχος.
Από τη συλλογή Στην αγκαλιά της Ντεζιρέ (1980) του Πάνου Θεοδωρίδη
Η δεκαετία του ’70 τελείωνε, η δικτατορία ήταν πια παρελθόν, αλλά ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου είχε ακόμη αρκετά παραπονεμένα λόγια και ζούσε το άδικο μέσα από την κούνια του. «Ντελάλης» του στο να εκφράσει τα παράπονά του ήταν ο Γιώργος Νταλάρας, μέσω αυτού του δίσκου που κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 1979. Πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα έργα του Γιάννη Μαρκόπουλου, το οποίο χωρίζεται σε τρεις ενότητες:
Ο πρώτος σε στίχους του Πάνου Θεοδωρίδη είναι ιστορικού περιεχομένου («Κύκλος της Μακεδονίας»), ο δεύτερος περιλαμβάνει κάποια «σκόρπια» κι «επίκαιρα» τραγούδια («Ενδιάμεσο») και ο τρίτος σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου είναι ακριβώς αυτό που λέει και ο τίτλος του: «Παραπονεμένα λόγια». Ο συνθέτης έγραψε το έργο το καλοκαίρι του 1978 και το φθινόπωρο του ίδιου έτους ξεκίνησε να το παρουσιάζει στη μπουάτ «Διαγώνιος» στην Πλάκα με ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα, σημειώνοντας τεράστια επιτυχία εκείνη τη σεζόν.
[…]
Όσον αφορά τον «Κύκλο της Μακεδονίας», ακούγοντάς τον νομίζεις ότι βρίσκεσαι στην εποχή που περιγράφει και σε λίγο θα δεις το στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου να εξορμά! Οι αφηγηματικές παρεμβάσεις του Μαρκόπουλου βοηθούν προς αυτή την κατεύθυνση, ενώ «Η μάνα του Αλέξανδρου» είναι το πιο γνωστό και διαχρονικό τραγούδι τούτης της ενότητας.
Να σημειώσουμε το εξαιρετικό ντεμπούτο της Γιούλης Τσίρου με τον «Μαυρογένη» (πολλά υποσχόμενη τραγουδίστρια χωρίς όμως να φτάσει εκεί που της άξιζε), τη συμμετοχή της Βασιλικής Λαβίνα στον «Σκλάβο» και το ευχάριστο κλείσιμο του δίσκου με το «Όλα μοιάζουν μαγικά», το οποίο περιγράφει ανάγλυφα τα ήθη κι έθιμα εκείνης της περιόδου.
Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει και στην καταπληκτική ενορχήστρωση που έγινε από τον συνθέτη, με μια πολύ καλή ορχήστρα αποτελούμενη από 20 έγχορδα κι εξαίρετους σολίστ που αναφέρονται αλφαβητικά στο εσώφυλλο, το οποίο περιλαμβάνει σημείωμα του Μαρκόπουλου και φωτογραφίες των συντελεστών.
Στην παραγωγή βοήθησε ο Δημήτρης Καλοκύρης και η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της Columbia με ηχολήπτη τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο και βοηθούς τους Γιώργο Τζάννες και Γιάννη Παπαϊωάννου. Το εξαιρετικό εξώφυλλο είναι του Δημήτρη Μυταρά.
Αξίζει να διαβάσετε όλο αυτό το κριτικό σημείωμα που εκφράζει με άριστο τρόπο και τις δικές μου σκέψεις για το «Σεργιάνι στον κόσμο», ένα από τα ωραιότερα ελληνικά μουσικά έργα του 20ού αιώνα που χαίρεσαι να το ακούς κι ας πέρασαν ήδη κοντά 40 χρόνια από την πρώτη παρουσίασή του.
Όπως ήδη διαβάσατε συμμετέχουν ορισμένοι από τους καλύτερους Έλληνες μουσικούς, δηλαδή οι:
Τραγουδούν (με βάση τη σειρά συμμετοχής τους) οι: Γιώργος Νταλάρας, Γιούλη Τσίρου, Βασιλική Λαβίνα, 20μελής μικτή χορωδία σε προετοιμασία Γιώργου Κακίτση, Γιάννης Μαρκόπουλος, μουσικοί, Χάρρυ Κλυνν
Τους στίχους υπογράφουν ο Θεσσαλονικιός συγγραφέας Πάνος Θεοδωρίδης, ο Μάνος Ελευθερίου και ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο οποίος επίσης έγραψε και αφηγείται τα επεξηγηματικά κείμενα σε ορισμένα τραγούδια.
Ας κάνουμε, λοιπόν, ένα σεργιάνι στον κόσμο και καλή μας ακρόαση!
Αφήγηση:
Αρχές του αιώνα. Τσακωμοί για το μαύρο λάκκο και το μαύρο λάδι. Δημιουργία των πρώτων πολυεθνικών. Πετρελαιοφόρα. Τα παιχνίδια μέσα στην Ανατολή για τον μαύρο χρυσό. Η ορχήστρα παρακολουθεί την ένταση.
Στην Ανατολή μαύρος λάκκος βγάζει λάδι
κι απ’ το μαύρο λάκκο αηδόνια κελαηδούν
άμα το πιστεύεις είσαι ευτυχισμένος
ματωμένα χέρια θα σε χαιρετούν.
Ονειρέψου ξύπνιος και τραγουδιστά
για να τον αντέξεις τον παλιοντουνιά.
Ήμουν λαουτιέρης στην Καππαδοκία
στη Μακεδονία ζουρνατζής καλός
πέρασαν οι μέρες που ’χαμε να φάμε
τώρα, σφίγγουμε τη ζώνη και πεινάμε.
Ονειρέψου ξύπνιος και τραγουδιστά
για να τον αντέξεις τον παλιοντουνιά.
Ήρθαν μισθοφόροι πετρελαιοφόρα
αρπαχτήκαν πάλι πες μου πού το παν
πρέπει να αντιδράσεις ρήμαξε η χώρα
κλέβουνε και φεύγουν κι ούτε μας ρωτάν.
Ονειρέψου ξύπνιος και τραγουδιστά
για να τον αντέξεις τον παλιοντουνιά.
Βίκυ Παπαπροδρόμου: ό,τι πολύ αγάπησα (ποίηση, πεζογραφία & μουσική) 