Μ' αρέσουν τα ποιήματα που ζουν στο δρόμο, έξω απ' τα βιβλία: αυτά που τουρτουρίζουν στις γωνιές κι όλο καπνίζουν σαν φουγάρα· που αναβοσβήνουν, μες στη νύχτα, σαν Χριστουγεννιάτικα λαμπάκια… [Νίκος Χουλιαράς]
Ισόβια θητεία
η έρημος που βρεθήκαμε.
Η ξηρασία στεγνώνει τις φωνές.
Το ίδιο τίποτα
μαραίνει τις κινήσεις.
Τις νύχτες σκάβουμε όπως-όπως
τρύπες στους βράχους για κατάλυμα
μα, έκθετοι ξανά τα πρωινά,
διψασμένοι
νομίζουμε
πως η όαση της ανακούφισης σιμώνει,
ενώ, ιδέα εκείνη,
όλο μετατίθεται
για την επόμενη παραίσθησή μας…
Από τη συλλογή Ισόβια θητεία (2006) της Μαρίας Ψωμά
Σύνοψη της υπόθεσης: Ένα ντοκιμαντέρ που αποτυπώνει την αντίδραση του ελληνικού λαού στη χούντα των συνταγματαρχών, και τους πανηγυρισμούς μετά την πτώση του μισητού καθεστώτος. Παρουσιάζονται οι δύο συναυλίες που έγιναν το 1974 για την υποστήριξη του αγώνα των Κυπρίων, οι πορείες του 1974 για την επέτειο του Πολυτεχνείου, η αναπαράσταση των βασανιστηρίων στα οποία υποβλήθηκε ο αγωνιστής του ΠΑΜ Χρήστος Ρεκλείτης και η κηδεία του Κύπριου Δώρου Λοΐζου.
Τι έχει πει για την ταινία ο Νίκος Κούνδουρος: Τα «Τραγούδια της Φωτιάς», το μόνο ντοκιμαντέρ που έχω φτιάξει, είναι μια ταινία συντεθειμένη από φωνές και αιτήματα όπως αυτά διαμορφώθηκαν στους δρόμους της Αθήνας αμέσως μετά την παλινόρθωση της Δημοκρατίας. Μία ταινία ωδή στη λευτεριά. Αυτό, τίποτε άλλο.
Η ταινία έχει ως κύριο άξονα δύο συναυλίες, στο στάδιο Καραϊσκάκη με τον Μίκη Θεοδωράκη και στο γήπεδο της λεωφόρου Αλεξάνδρας με τον Γιάννη Μαρκόπουλο. Και οι δύο συναυλίες έγιναν το 1974, λίγο μετά την πτώση της χούντας.
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
Στου γιαλού τα βοτσαλάκια κάθονται δυο καβουράκια έρμα, παραπονεμένα, κι όλο κλαίνε τα καημένα Κι η μαμά τους, η κυρία καβουρίνα πάει τσάρκα με το σπάρο στη Ραφήνα Κι όλο κλαίνε τα καβουράκια στου γιαλού, στου γιαλού τα βοτσαλάκια
Πάει ο κάβουρας το βράδυ, βρίσκει το τσαρδί ρημάδι Ψάχνει για τη φαμελιά του και τραβάει τα μαλλιά του Βάζει πλώρη κούτσα-κούτσα στη Ραφήνα να πετύχει την κυρία καβουρίνα Κι όλο κλαίνε τα καβουράκια στου γιαλού, στου γιαλού τα βοτσαλάκια
Το ξημέρωμα ροδίζει και ο κάβουρας γυρίζει δίχως τη συμβία πάλι, κούτσα-κούτσα στ’ ακρογιάλι Με το σπάρο τον ξενύχτη στη Ραφήνα πλέει τώρα στα ρηχά η καβουρίνα Κι όλο κλαίνε τα καβουράκια στου γιαλού, στου γιαλού τα βοτσαλάκια
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
Μουσική & στίχοι:Γιάννης Παπαϊωάννου Ερμηνεία:Λάκης Χαλκιάς & Βασιλική Λαβίνα [πρώτη εκτέλεση από τον Δημήτρη Περδικόπουλο και τον Γιάννη Παπαϊωάννου το 1946]
Μια ψαροπούλα
είναι αραγμένη
στο ακρογιάλι
το Ζέπο περιμένει
Καπετάν Αντρέα Ζέπο
χαίρομαι όταν σε βλέπω
Όλοι καλάρουνε
μα δεν βγάζουν ψάρια
καλάρει ο Ζέπος
και βγάζει καλαμάρια
Έγια μόλα, έγια λέσα
έχει ο σάκος ψάρια μέσα
Μέσ’ απ’ το τσούρμο του
είναι όλοι βγαίνουν ιππότες
έξι απ’ την Κούλουρη
και έξι Αϊβαλιώτες
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
Μουσική & στίχοι:Μάρκος Βαμβακάρης Ερμηνεία:Λάκης Χαλκιάς [πρώτη εκτέλεση από τον Μάρκο το 1935 και αρκετές μεταγενέστερες εκτελέσεις από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, όπως αυτή του 1970 που ήδη ακούσαμε στον δίσκο Μαζί με τον Γρηγόρη]
Αντιλαλούνε αντιλαλούν
αντιλαλούνε δυο φυλακές
τ’ Ανάπλι κι ο Γεντί Κουλές
Αντιλαλούνε αντιλαλούν
αντιλαλούνε τα σήμαντρα
Συγγρού και Παραπήγματα
Αν είσαι μάνα αν είσαι μάνα
αν είσαι μάνα και πονείς
έλα στ’ Ανάπλι να με δεις
Έλα πριν με δικάσουνε
έλα πριν με δικάσουνε
κλάψε να μ’ απαλλάξουνε
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Δύο δίσκοι σε ένα έργο: δημοτικά τραγούδια στον πρώτο δίσκο και λαϊκά στον δεύτερο, επιλεγμένα από τον Γιάννη Μαρκόπουλο που τα ενορχήστρωσε και μας τα παρουσίασε το καλοκαίρι του 1980. Ο Μαρκόπουλος διάλεξε 26 από τα πιο αγαπημένα μας τραγούδια όλων των εποχών, έμεινε πιστός στο αρχικό τους πνεύμα, επέμεινε στη ερμηνευτική λιτότητα μουσικών και τραγουδιστών και μας έδωσε ακόμη ένα εξαιρετικό έργο.
Όπως διαβάζουμε στο σημείωμα του συνθέτη, το έργο διέπεται από συγκεκριμένο σκεπτικό και είναι ενιαίο παρά τη φαινομενική του ανομοιογένεια. Το ακολουθώ πιστά και παρουσιάζω όλα τα τραγούδια και όχι μόνο τα 12 λαϊκά γιατί έτσι πρέπει. Γιατί τα τραγούδια αυτά είναι οι ρίζες μας και αλίμονό μας αν τις κόψουμε ή αν ξεκόψουμε απ’ αυτές.
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
Δέκα χιλιάδες μεροκάματα
με ήλιο με βοριά μ’ αρχή και τέλος του ντουνιά
το Μεσολόγγι
Μια ρημαγμένη πόλη ελληνική
σαν το νταλκά
Μια ρημαγμένη ζωή
που πέρασε τα χρόνια της
σε ντόπια και σε ξένη πάντα κατοχή
Μια ρημαγμένη αγαπημένη
που άσπρισε στα τριάντα της
μια μάνα αβάσταχτα καλή μια ταπεινή Μαρία
Και τα παιδιά, αχ τα παιδιά
μαράζι και κρυφή χαρά
που δεν προλάβανε να σ’ αγαπήσουν πάλι
Δέκα χιλιάδες μεροκάματα
παραλλαγές του μαύρου
και βουτηγμένα στο αίμα της καρδιάς
Παραλλαγές του ίδιου ονείρου
Ελευθερία
Η λέξη «Ζαβαρακατρανέμια» δεν σημαίνει απολύτως τίποτα. Αυτό το τραγούδι είχε γραφτεί τον καιρό της δικτατορίας από τον Γιάννη Μαρκόπουλο (το τραγούδησε ίδιος, αλλά και ο Νίκος Ξυλούρης) και επειδή απαγορευόταν να ακούγονται επαναστατικά τραγούδια έπρεπε να βρουν κάτι που να μην ξέρει κανείς τι σημαίνει αλλά να μεταδίδεται και κάποιο μήνυμα στον κόσμο.
Όπως εξήγησε ο Γιάννης Μαρκόπουλος (για πρώτη φορά) στην εκπομπή «Συναντήσεις» στην ΕΤ1, με οικοδεσπότη τον Λευτέρη Παπαδόπουλο:
– Η λέξη «Αλληλούια» δεν είναι η γνωστή εβραϊκή λέξη, αλλά η ελληνική λέξη «Αλληλουχία» (με τη διαφορά ότι αφαιρέθηκε το χ). – Η λέξη «Ζάβαρα» προέρχεται από τη λέξη Ζευς και σημαίνει λάβαρα. – Η λέξη «Κάτρα» σημαίνει μαύρα. – Η λέξη «Νάμα» σημαίνει βάπτισμα. – Η λέξη «Λάμα» σημαίνει λάμα (μαχαιριού). – Η λέξη «Νέμια» σημαίνει ηρεμία. – Η λέξη «Ίλεως» σημαίνει σπλαχνικός.
Εδώ δεν έχει σύνορα δεν έχει καλοσύνη
μπροστά πηγαίνει ο αρχηγός και πίσω του οι σκύλοι
Τραπέζι πεντακάθαρο λεφτά χαρτιά και τσόχα
κρατάς τη μύτη σου μακριά να μη σε πάρει η μπόχα
Τούμπου – τούμπου ζα τούμπου μάγοι
θα μας ψήσουν οι ανθρωποφάγοι
τούμπου – τούμπου ζα τούμπου ζίτσου
στο καζάνι κι η μαμά του Κίτσου
Τούμπου – τούμπου και ταμπού
φάγαν τη γριά, Ντουντού
ντούμπου – ντούμπου ντούμου και μπαμπού
πέσαν όλα τα ταμπού
Εγύριζα όλη τη γη με ένα αεροπλάνο
μοντέλο απ’ την κατοχή που ’χε φωνή σοπράνο
Σ’ ένα σταθμό μού είπανε όλη την ιστορία
στη ζούγκλα πως χαθήκατε σας φάγαν τα θηρία
Τούμπου – τούμπου ζα τούμπου μάγοι
θα μας ψήσουν οι ανθρωποφάγοι
τούμπου – τούμπου ζα τούμπου ζίτσου
στο καζάνι κι η μαμά του Κίτσου
Τούμπου – τούμπου και ταμπού
φάγαν τη γριά, Ντουντού
ντούμπου – ντούμπου ντούμου και μπαμπού
πέσαν όλα τα ταμπού
Εκείνο που δε μάθατε κι οι μαύροι εγελάγαν
είναι γιατί ψοφήσανε τα ζώα που σας φάγαν
Δηλητηριαστήκανε από τα δυο κορμιά σας
το λέει το ραδιόφωνο, κρίμα στην ανθρωπιά σας
Τούμπου – τούμπου ζα τούμπου μάγοι
θα μας ψήσουν οι ανθρωποφάγοι
τούμπου – τούμπου ζα τούμπου ζίτσου
στο καζάνι κι η μαμά του Κίτσου
Τούμπου – τούμπου και ταμπού
φάγαν τη γριά, Ντουντού
ντούμπου – ντούμπου ντούμου και μπαμπού
πέσαν όλα τα ταμπού
Στο δέντρο αναπαυτήκανε τα δυο καημένα ζώα
ενθάδε κείται έγραψαν ο λέων με τον βόα
Γι’ αυτό ν’ ακούς τις συμβουλές του γέρου μπροστοτράγου
που φάγαμε εψές αργά στη στάνη του Πανάγου
Τούμπου – τούμπου ζα τούμπου μάγοι
θα μας ψήσουν οι ανθρωποφάγοι
τούμπου – τούμπου ζα τούμπου ζίτσου
στο καζάνι κι η μαμά του Κίτσου
Τούμπου – τούμπου και ταμπού
φάγαν τη γριά, Ντουντού
ντούμπου – ντούμπου ντούμου και μπαμπού
πέσαν όλα τα ταμπού
Μη με αφήνεις μοναχή μου, μη με αφήνεις μόνη τη φτωχή
μη με αφήνεις μοναχή μου, μη με αφήνεις, σε παρακαλώ
Τούμπου – τούμπου ζα τούμπου μάγοι
θα μας ψήσουν οι ανθρωποφάγοι
τούμπου – τούμπου ζα τούμπου ζίτσου
στο καζάνι κι η μαμά του Κίτσου
Τούμπου – τούμπου και ταμπού
φάγαν τη γριά, Ντουντού
ντούμπου – ντούμπου ντούμου και μπαμπού
πέσαν όλα τα ταμπού
