Μ' αρέσουν τα ποιήματα που ζουν στο δρόμο, έξω απ' τα βιβλία: αυτά που τουρτουρίζουν στις γωνιές κι όλο καπνίζουν σαν φουγάρα· που αναβοσβήνουν, μες στη νύχτα, σαν Χριστουγεννιάτικα λαμπάκια… [Νίκος Χουλιαράς]
Ισόβια θητεία
η έρημος που βρεθήκαμε.
Η ξηρασία στεγνώνει τις φωνές.
Το ίδιο τίποτα
μαραίνει τις κινήσεις.
Τις νύχτες σκάβουμε όπως-όπως
τρύπες στους βράχους για κατάλυμα
μα, έκθετοι ξανά τα πρωινά,
διψασμένοι
νομίζουμε
πως η όαση της ανακούφισης σιμώνει,
ενώ, ιδέα εκείνη,
όλο μετατίθεται
για την επόμενη παραίσθησή μας…
Από τη συλλογή Ισόβια θητεία (2006) της Μαρίας Ψωμά
Σύνοψη της υπόθεσης: Ένα ντοκιμαντέρ που αποτυπώνει την αντίδραση του ελληνικού λαού στη χούντα των συνταγματαρχών, και τους πανηγυρισμούς μετά την πτώση του μισητού καθεστώτος. Παρουσιάζονται οι δύο συναυλίες που έγιναν το 1974 για την υποστήριξη του αγώνα των Κυπρίων, οι πορείες του 1974 για την επέτειο του Πολυτεχνείου, η αναπαράσταση των βασανιστηρίων στα οποία υποβλήθηκε ο αγωνιστής του ΠΑΜ Χρήστος Ρεκλείτης και η κηδεία του Κύπριου Δώρου Λοΐζου.
Τι έχει πει για την ταινία ο Νίκος Κούνδουρος: Τα «Τραγούδια της Φωτιάς», το μόνο ντοκιμαντέρ που έχω φτιάξει, είναι μια ταινία συντεθειμένη από φωνές και αιτήματα όπως αυτά διαμορφώθηκαν στους δρόμους της Αθήνας αμέσως μετά την παλινόρθωση της Δημοκρατίας. Μία ταινία ωδή στη λευτεριά. Αυτό, τίποτε άλλο.
Η ταινία έχει ως κύριο άξονα δύο συναυλίες, στο στάδιο Καραϊσκάκη με τον Μίκη Θεοδωράκη και στο γήπεδο της λεωφόρου Αλεξάνδρας με τον Γιάννη Μαρκόπουλο. Και οι δύο συναυλίες έγιναν το 1974, λίγο μετά την πτώση της χούντας.
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
Στου γιαλού τα βοτσαλάκια κάθονται δυο καβουράκια έρμα, παραπονεμένα, κι όλο κλαίνε τα καημένα Κι η μαμά τους, η κυρία καβουρίνα πάει τσάρκα με το σπάρο στη Ραφήνα Κι όλο κλαίνε τα καβουράκια στου γιαλού, στου γιαλού τα βοτσαλάκια
Πάει ο κάβουρας το βράδυ, βρίσκει το τσαρδί ρημάδι Ψάχνει για τη φαμελιά του και τραβάει τα μαλλιά του Βάζει πλώρη κούτσα-κούτσα στη Ραφήνα να πετύχει την κυρία καβουρίνα Κι όλο κλαίνε τα καβουράκια στου γιαλού, στου γιαλού τα βοτσαλάκια
Το ξημέρωμα ροδίζει και ο κάβουρας γυρίζει δίχως τη συμβία πάλι, κούτσα-κούτσα στ’ ακρογιάλι Με το σπάρο τον ξενύχτη στη Ραφήνα πλέει τώρα στα ρηχά η καβουρίνα Κι όλο κλαίνε τα καβουράκια στου γιαλού, στου γιαλού τα βοτσαλάκια
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
Μουσική & στίχοι:Γιάννης Παπαϊωάννου Ερμηνεία:Λάκης Χαλκιάς & Βασιλική Λαβίνα [πρώτη εκτέλεση από τον Δημήτρη Περδικόπουλο και τον Γιάννη Παπαϊωάννου το 1946]
Μια ψαροπούλα
είναι αραγμένη
στο ακρογιάλι
το Ζέπο περιμένει
Καπετάν Αντρέα Ζέπο
χαίρομαι όταν σε βλέπω
Όλοι καλάρουνε
μα δεν βγάζουν ψάρια
καλάρει ο Ζέπος
και βγάζει καλαμάρια
Έγια μόλα, έγια λέσα
έχει ο σάκος ψάρια μέσα
Μέσ’ απ’ το τσούρμο του
είναι όλοι βγαίνουν ιππότες
έξι απ’ την Κούλουρη
και έξι Αϊβαλιώτες
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
Μουσική & στίχοι:Μάρκος Βαμβακάρης Ερμηνεία:Λάκης Χαλκιάς [πρώτη εκτέλεση από τον Μάρκο το 1935 και αρκετές μεταγενέστερες εκτελέσεις από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, όπως αυτή του 1970 που ήδη ακούσαμε στον δίσκο Μαζί με τον Γρηγόρη]
Αντιλαλούνε αντιλαλούν
αντιλαλούνε δυο φυλακές
τ’ Ανάπλι κι ο Γεντί Κουλές
Αντιλαλούνε αντιλαλούν
αντιλαλούνε τα σήμαντρα
Συγγρού και Παραπήγματα
Αν είσαι μάνα αν είσαι μάνα
αν είσαι μάνα και πονείς
έλα στ’ Ανάπλι να με δεις
Έλα πριν με δικάσουνε
έλα πριν με δικάσουνε
κλάψε να μ’ απαλλάξουνε
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
… Το τραγούδι που μένει, όχι τα τραγούδια. Ο Ήχος και όχι οι ήχοι. Η απλή φωνή μ’ ένα όργανο, όχι όργανα και φωνές. Χορός κι αντάμωμα. Ο ήχος που έγινε κορμί μας. Το τραγούδι που είναι ζωή, πριν και μετά τη ζωή μας. Η αιωνιότητα της σταγόνας που κοιλαίνει την πέτρα, το άτμητο φως, η μουσική παράδοση. Ο πρώτος δίσκος των ανωνύμων συμπληρώνεται από τους εκλεκτούς του δεύτερου δίσκου. Προσθέτουν στην απλότητα την χάρη, στην κοινότητα την κοινωνία, στο παλαιό την αναγέννησή του. Άκουσα αυτά τα τραγούδια μαζί σας.
Γιάννης Μαρκόπουλος / σημείωμα στο εξώφυλλο του δίσκου Γιάννης Μαρκόπουλος: ρίζες (1980)
Δύο δίσκοι σε ένα έργο: δημοτικά τραγούδια στον πρώτο δίσκο και λαϊκά στον δεύτερο, επιλεγμένα από τον Γιάννη Μαρκόπουλο που τα ενορχήστρωσε και μας τα παρουσίασε το καλοκαίρι του 1980. Ο Μαρκόπουλος διάλεξε 26 από τα πιο αγαπημένα μας τραγούδια όλων των εποχών, έμεινε πιστός στο αρχικό τους πνεύμα, επέμεινε στη ερμηνευτική λιτότητα μουσικών και τραγουδιστών και μας έδωσε ακόμη ένα εξαιρετικό έργο.
Όπως διαβάζουμε στο σημείωμα του συνθέτη, το έργο διέπεται από συγκεκριμένο σκεπτικό και είναι ενιαίο παρά τη φαινομενική του ανομοιογένεια. Το ακολουθώ πιστά και παρουσιάζω όλα τα τραγούδια και όχι μόνο τα 12 λαϊκά γιατί έτσι πρέπει. Γιατί τα τραγούδια αυτά είναι οι ρίζες μας και αλίμονό μας αν τις κόψουμε ή αν ξεκόψουμε απ’ αυτές.
Παίζουν οι μουσικοί (με τη σειρά και τον τρόπο που τους αναφέρει ο συνθέτης στο οπισθόφυλλο του δίσκου):
Δέκα χιλιάδες μεροκάματα
με ήλιο με βοριά μ’ αρχή και τέλος του ντουνιά
το Μεσολόγγι
Μια ρημαγμένη πόλη ελληνική
σαν το νταλκά
Μια ρημαγμένη ζωή
που πέρασε τα χρόνια της
σε ντόπια και σε ξένη πάντα κατοχή
Μια ρημαγμένη αγαπημένη
που άσπρισε στα τριάντα της
μια μάνα αβάσταχτα καλή μια ταπεινή Μαρία
Και τα παιδιά, αχ τα παιδιά
μαράζι και κρυφή χαρά
που δεν προλάβανε να σ’ αγαπήσουν πάλι
Δέκα χιλιάδες μεροκάματα
παραλλαγές του μαύρου
και βουτηγμένα στο αίμα της καρδιάς
Παραλλαγές του ίδιου ονείρου
Ελευθερία
Η λέξη «Ζαβαρακατρανέμια» δεν σημαίνει απολύτως τίποτα. Αυτό το τραγούδι είχε γραφτεί τον καιρό της δικτατορίας από τον Γιάννη Μαρκόπουλο (το τραγούδησε ίδιος, αλλά και ο Νίκος Ξυλούρης) και επειδή απαγορευόταν να ακούγονται επαναστατικά τραγούδια έπρεπε να βρουν κάτι που να μην ξέρει κανείς τι σημαίνει αλλά να μεταδίδεται και κάποιο μήνυμα στον κόσμο.
Όπως εξήγησε ο Γιάννης Μαρκόπουλος (για πρώτη φορά) στην εκπομπή «Συναντήσεις» στην ΕΤ1, με οικοδεσπότη τον Λευτέρη Παπαδόπουλο:
– Η λέξη «Αλληλούια» δεν είναι η γνωστή εβραϊκή λέξη, αλλά η ελληνική λέξη «Αλληλουχία» (με τη διαφορά ότι αφαιρέθηκε το χ). – Η λέξη «Ζάβαρα» προέρχεται από τη λέξη Ζευς και σημαίνει λάβαρα. – Η λέξη «Κάτρα» σημαίνει μαύρα. – Η λέξη «Νάμα» σημαίνει βάπτισμα. – Η λέξη «Λάμα» σημαίνει λάμα (μαχαιριού). – Η λέξη «Νέμια» σημαίνει ηρεμία. – Η λέξη «Ίλεως» σημαίνει σπλαχνικός.
Εδώ δεν έχει σύνορα δεν έχει καλοσύνη
μπροστά πηγαίνει ο αρχηγός και πίσω του οι σκύλοι
Τραπέζι πεντακάθαρο λεφτά χαρτιά και τσόχα
κρατάς τη μύτη σου μακριά να μη σε πάρει η μπόχα
Τούμπου – τούμπου ζα τούμπου μάγοι
θα μας ψήσουν οι ανθρωποφάγοι
τούμπου – τούμπου ζα τούμπου ζίτσου
στο καζάνι κι η μαμά του Κίτσου
Τούμπου – τούμπου και ταμπού
φάγαν τη γριά, Ντουντού
ντούμπου – ντούμπου ντούμου και μπαμπού
πέσαν όλα τα ταμπού
Εγύριζα όλη τη γη με ένα αεροπλάνο
μοντέλο απ’ την κατοχή που ’χε φωνή σοπράνο
Σ’ ένα σταθμό μού είπανε όλη την ιστορία
στη ζούγκλα πως χαθήκατε σας φάγαν τα θηρία
Τούμπου – τούμπου ζα τούμπου μάγοι
θα μας ψήσουν οι ανθρωποφάγοι
τούμπου – τούμπου ζα τούμπου ζίτσου
στο καζάνι κι η μαμά του Κίτσου
Τούμπου – τούμπου και ταμπού
φάγαν τη γριά, Ντουντού
ντούμπου – ντούμπου ντούμου και μπαμπού
πέσαν όλα τα ταμπού
Εκείνο που δε μάθατε κι οι μαύροι εγελάγαν
είναι γιατί ψοφήσανε τα ζώα που σας φάγαν
Δηλητηριαστήκανε από τα δυο κορμιά σας
το λέει το ραδιόφωνο, κρίμα στην ανθρωπιά σας
Τούμπου – τούμπου ζα τούμπου μάγοι
θα μας ψήσουν οι ανθρωποφάγοι
τούμπου – τούμπου ζα τούμπου ζίτσου
στο καζάνι κι η μαμά του Κίτσου
Τούμπου – τούμπου και ταμπού
φάγαν τη γριά, Ντουντού
ντούμπου – ντούμπου ντούμου και μπαμπού
πέσαν όλα τα ταμπού
Στο δέντρο αναπαυτήκανε τα δυο καημένα ζώα
ενθάδε κείται έγραψαν ο λέων με τον βόα
Γι’ αυτό ν’ ακούς τις συμβουλές του γέρου μπροστοτράγου
που φάγαμε εψές αργά στη στάνη του Πανάγου
Τούμπου – τούμπου ζα τούμπου μάγοι
θα μας ψήσουν οι ανθρωποφάγοι
τούμπου – τούμπου ζα τούμπου ζίτσου
στο καζάνι κι η μαμά του Κίτσου
Τούμπου – τούμπου και ταμπού
φάγαν τη γριά, Ντουντού
ντούμπου – ντούμπου ντούμου και μπαμπού
πέσαν όλα τα ταμπού
Μη με αφήνεις μοναχή μου, μη με αφήνεις μόνη τη φτωχή
μη με αφήνεις μοναχή μου, μη με αφήνεις, σε παρακαλώ
Τούμπου – τούμπου ζα τούμπου μάγοι
θα μας ψήσουν οι ανθρωποφάγοι
τούμπου – τούμπου ζα τούμπου ζίτσου
στο καζάνι κι η μαμά του Κίτσου
Τούμπου – τούμπου και ταμπού
φάγαν τη γριά, Ντουντού
ντούμπου – ντούμπου ντούμου και μπαμπού
πέσαν όλα τα ταμπού
Τη μέρα που ήρθα και σε βρήκα
κάτω στο Πέραμα με τους γέρους
στη θάλασσα να βρίζεις την κάμαρα
που σε γέννησε και τον Ξέρξη
Στάθηκα δίπλα σου και σου είπα
τα κεραμίδια θα γίνουνε τσιμέντο
τα ξύλα θα γίνουνε πέτρες
η αγάπη θα γίνει χρήμα
Τη μέρα που ήρθα και σε βρήκα
κάτω στο Πέραμα με τους γέρους
στάθηκα δίπλα σου και σου είπα
θα μας ξεχάσουνε την Πέμπτη
το Σάββατο την ίδια ώρα
θ’ αναστηθούμε
Η Ρόζα η ναζιάρα με τα σγουρά μαλλιά
στα θέατρα γυρίζει και ψάχνει για δουλειά
Φωτογραφίες δείχνει σαν σταρ του σινεμά
να παίζει Γενοβέφα ντυμένη στα λευκά
Στα θέατρα γυρίζει και ψάχνει για δουλειά
μα στην κακούργα Αθήνα δεν βρίσκει πουθενά
Της πρότειναν να γίνει του Τσάκαλου καρφί
μα εκείνη λέει όχι με βροντερή φωνή
Ντυμένη Γενοβέφα τη βρήκαν το πρωί
με ρουζ μπογιατισμένη να παίζει στη σκηνή
Μαλαματένια λόγια στο μαντίλι
τα βρήκα στο σεργιάνι μου προχτές
τ’ αλφαβητάρι πάνω στο τριφύλλι
σου μάθαινε το αύριο και το χτες
μα εγώ περνούσα τη στερνή την πύλη
με του καιρού δεμένος τις κλωστές.
Τ’ αηδόνια σε χτικιάσανε στην Τροία
που στράγγιξες χαμένα μια γενιά
καλύτερα να σ’ έλεγαν Μαρία
και να ‘σουν ράφτρα μες στην Κοκκινιά
κι όχι να ζεις μ’ αυτή την κομπανία
και να μην ξέρεις τ’ άστρο του φονιά.
Γυρίσανε πολλοί σημαδεμένοι
απ’ του καιρού την άγρια πληρωμή
στο μεσοστράτι τέσσερις ανέμοι
τους πήραν για σεργιάνι μια στιγμή
και βρήκανε τη φλόγα που δεν τρέμει
και το μαράζι δίχως αφορμή.
Και σαν τους άλλους χάθηκαν κι εκείνοι
τους βρήκαν να γαβγίζουν στα μισά
κι απ’ το παλιό μαρτύριο να ‘χει μείνει
ένα σκυλί τη νύχτα που διψά
γυναίκες στη γωνιά μ’ ασετιλίνη
παραμιλούν στην ακροθαλασσιά.
Και στ’ ανοιχτά του κόσμου τα καμιόνια
θα ξεφορτώνουν στην Καισαριανή
πώς έγινε με τούτο τον αιώνα
και γύρισε καπάκι η ζωή
πώς το ‘φεραν η μοίρα και τα χρόνια
να μην ακούσεις έναν ποιητή.
Του κόσμου ποιος το λύνει το κουβάρι
ποιος είναι καπετάνιος στα βουνά
ποιος δίνει την αγάπη και τη χάρη
και στις μυρτιές του Άδη σεργιανά
μαλαματένια λόγια στο χορτάρι
ποιος βρίσκει για την άλλη τη γενιά.
Με δέσαν στα στενά και στους κανόνες
και ξημερώνοντας μέρα κακή
τοξότες φάλαγγες και λεγεώνες
με πήραν και με βάλαν σε κλουβί
και στα υπόγεια ζάρια τους αιώνες
παιχνίδι παίζουν οι αργυραμοιβοί.
Ζητούσα τα μεγάλα τα κυνήγια
κι όπως δεν ήμουν μάγκας και νταής
περνούσα τα δικά σου δικαστήρια
αφού στον Άδη μέσα θα με βρεις
να με δικάσεις πάλι με μαρτύρια
και σαν κακούργο να με τιμωρείς.
Πρόκειται για τον πλέον «πολύχρωμο» δίσκο του Γιάννη Μαρκόπουλου, ένα πανηγύρι γεμάτο ελληνικούς ρυθμούς, παιγνιώδη διάθεση, αιχμηρά τραγούδια, ολοζώντανες εικόνες από μια επαρχία που δεν είχε ακόμη «πλουτίσει» -των αρχών του 20ού αιώνα, μέσα από το μεγάλο χάρισμα του Κώστα Βίρβου να κάνει υψηλή τέχνη με τα πιο καθαρά υλικά μιας λαϊκότητας ζωντανής και πλούσιας.
Ο Μαρκόπουλος, σε μια σπάνια στιγμή «απελευθέρωσης» από μουσικές και εκφραστικές συμβάσεις, γράφει μια σειρά τραγουδιών πολλαπλών χρήσεων: με αυτά τραγουδάς, γελάς, μελαγχολείς, νανουρίζεις, ξεδίνεις, σκέφτεσαι. Ο «Θεσσαλικός κύκλος» κυκλοφόρησε σε διπλό βινύλιο, με ερμηνευτές ορισμένους από τους βασικούς συνεργάτες του συνθέτη – συν τον Παύλο Σιδηρόπουλο, ο οποίος δίπλα στον συνθέτη διέγραψε ως ερμηνευτής μια παράλληλη πορεία με εκείνη που τον έκανε ευρέως γνωστό.
Ο «Αρκουδιάρης», ο «Δάσκαλος», το «Παζάρι» είναι ορισμένα από τα τραγούδια που ακούστηκαν αρκετά στον καιρό τους και συνεχίζουν μέχρι σήμερα να ακούγονται. Στον πρόλογο του δίσκου ακούγεται η φωνή του Βασίλη Τσιτσάνη, που εύχεται καλή επιτυχία στον Γιάννη Μαρκόπουλο και τον Κώστα Βίρβο.
Ο συνθέτης στην πρώτη έκδοση του έργου, το 1974 σε LP, γράφει: «Στον “Θεσσαλικό κύκλο”, τη μουσική παράσταση, υπάρχουν δύο δυνάμεις. Ο τσιφλικάς και ο κολίγος. Οι εξαθλιωμένοι αγρότες των αρχών του αιώνα στη Θεσσαλία δεν έκαναν μια επανάσταση σαν αυτή του ’21. “Πέρασαν” όμως αρχές ελευθερίας και ισότητας εκβιάζοντας πάνω στο πιο αναγκαίο της ζωής: το ψωμί. Θα μπορούσατε να ακούσετε τον “Θεσσαλικό” σαν μικρά παιδιά, αφού ο τσιφλικάς και ο κολίγος είναι οι παππούδες μας…» Ο. Ι.
[Πηγή: εφημερίδα Καθημερινή]
Το άρθρο της εφημερίδας και ο συνθέτης τα λένε όλα. Αναμφίβολα με το έργο αυτό ξαναζούμε μερικές από τις ωραιότερες στιγμές του Γιάννη Μαρκόπουλου μα και όλης της ελληνικής δισκογραφίας ως σήμερα.
Ο Μαρκόπουλος συνθέτει, ενορχηστρώνει, διευθύνει μια λαμπρή ορχήστρα που αποτελείται από την αφρόκρεμα των Ελλήνων μουσικών και τραγουδιστών, και ταυτόχρονα σκηνοθετεί μια λαϊκή θεατρική παράσταση με κέφι, με ζωντάνια, με χιούμορ, πάνω στα εξαίρετα κείμενα του Κώστα Βίρβου που καυτηριάζει όλα τα κακώς κείμενα της εποχής του Κιλελέρ, τα οποία φευ ουδέποτε διορθώθηκαν σε βάθος.
Μην αφήσουμε να μας ξεγελάσει ο «σαματάς» που σκοπίμως κάνουν οι μουσικοί και οι τραγουδιστές σε πολλά από τα τραγούδια. Ο Μαρκόπουλος ξέρει ακριβώς τι μουσικό αποτέλεσμα θέλει να «εισπράξει» ο ακροατής ανά πάσα στιγμή, οι μουσικοί παίζουν με συνεχή μικρά και μεγαλύτερα σόλο όλων των οργάνων που κατά στιγμές σου κόβουν την ανάσα λόγω της αρτιότητας της εκτέλεσης ενίοτε ανορθόδοξων ή, καλύτερα, ασυνήθιστων μουσικών θεμάτων και οι τραγουδιστές βγάζουν τον καλύτερό τους εαυτό.
Παίζουν, λοιπόν, οι εξής σημαντικότατοι σολίστες μας:
Σε ορισμένα τραγούδια τραγουδά και ο Γιάννης Μαρκόπουλος και σε ένα ο Αριστείδης Μόσχος.
Αφιερώνω την παρουσίαση του δίσκου στη μνήμη του Παύλου Σιδηρόπουλου που έφυγε σαν σήμερα, στα 42 του, πριν από 21 χρόνια. Έκπληξη ήταν η συμμετοχή του σ’ αυτόν τον δίσκο. Ένας ροκάς τραγούδησε μέχρι και παραδοσιακά τραγούδια. Αλλά μήπως κι ο δίσκος ολόκληρος δεν ήταν μια πρώτου μεγέθους έκπληξη για την ελληνική δισκογραφία;
Πάμε, λοιπόν, ν’ ακούσουμε «το πιο πολύχρωμο έργο του Γιάννη Μαρκόπουλου» «σαν μικρά παιδιά, αφού ο τσιφλικάς και ο κολίγος είναι οι παππούδες μας…» Καλή μας ακρόαση!
Γιάννης Μαρκόπουλος & Κώστας Βίρβος, Το άλογο
Ερμηνεία:Χαράλαμπος Γαργανουράκης
Μάνα, με τ’ άλογο που ύφαινες
στον αργαλειό σου τόσα βράδια
σεργιάνι κλέφτικο με πήγαινες
μες στα κακόβραχα λιβάδια
Και νάνι του στην αγκαλιά
νανούριζες το γιο
«Να δω αφέντη τώρα για
και με δικό του βιο
Και νάνι του και νάνι του
γλυκά στην αγκαλιά
να ονειρευτώ να ονειρευτώ
τη λευτεριά»
Όταν αγκάθια με κυκλώνουνε
τ’ άλογο, μάνα μου, κοιτάζω
τα παραμύθια σου μ’ αντρειώνουνε
και τότε νιώθω πως σου μοιάζω
Και νάνι του στην αγκαλιά
νανούριζες το γιο
«Να δω αφέντη τώρα για
και με δικό του βιο
Και νάνι του και νάνι του
γλυκά στην αγκαλιά
να ονειρευτώ να ονειρευτώ
τη λευτεριά»
