Σπαράγματα ψυχών και στίχων ή ο ποιητής Άνθος Φιλητάς (του Πρόδρομου Χ. Μάρκογλου)
Ο χρόνος φαίνεται πως παίζει άσχημα παιχνίδια σε συγγραφείς και κείμενα, σε πρόσωπα και γραπτά. Τελικά, ο χρόνος είναι με το μέρος των καθαρμάτων. Αυτοί προλαβαίνουν τα έργα τους. Οι ποιητές πάντα χάνουν. Βέβαια δεν χάνονται. Ήταν η Εποχή (πόλεμος, Αντίσταση, Εμφύλιος, προσφυγιά, ψυχρός πόλεμος, μετεμφυλιακά χρόνια) που ρήμαξε και ποιητές και ποιήματα. Απόμειναν από κείνη τη γενιά σπαράγματα ψυχών και στίχων. Όμως, αν εξακολουθεί η εποχή μας, σήμερα, να έχει κάποιο ανθρώπινο πρόσωπο, αυτό οφείλεται, ακόμη, στην παρακαταθήκη που άφησε εκείνη η γενιά. Άνθρωποι που απορρίψανε κάθε τι προσωπικό για χάρη του αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη. Και φυσικά έχασαν το πολυτιμότερο, τη ζωή τους. Κι όπως λέει ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης, «Γιατί οι μελλούμενοι ποιητές δε ζούνε πια! Αυτοί που θα μιλούσανε πεθάνανε όλοι νέοι». Ήταν το άλας της γης.
Ο Άνθιμος Χατζηανθίμου ή ο ποιητής Άνθος Φιλητάς, δεν πέθανε, επέζησε της Εποχής. Τα ποιήματά του έμειναν για δεκαετίες σε μια παγωμένη έρημο, λησμονημένα κι από τον ίδιο. Η δημιουργική του πνοή χάθηκε στις στέπες του Ουζμπεκιστάν. Γύρισε όμως κοντά μας, επιτυχώς, το 1980, και κάποιοι φανατικοί φίλοι και θαυμαστές της ποίησής του ξανατύπωσαν τα λίγα του ποιήματα, ενάντια στις καταστροφές, για να δοθεί δικαιοσύνη.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά: Οι μόνες πληροφορίες που είχαμε για τον Φιλητά ήταν από τον πρόσφατο εκδότη του, Φίλιππο Βλάχο, τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, κάποιες παλιές κριτικές που γράφτηκαν για το πρώτο του βιβλίο, «Σύννεφα», στα 1937, από τον Κλέωνα Παράσχο και τον Γιώργο Μυλωνογιάννη. Ο Άνθος Φιλητάς (ψευδώνυμο του Άνθιμου Χατζηανθίμου) γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1920. Το 1936 έγραψε την ποιητική συλλογή «Σύννεφα», που τυπώθηκε το 1937 στην Αθήνα. Είχαν προηγηθεί τα «Θλιμμένα χαμόγελα» το 1934, που όμως σαν πρωτόλεια ο ποιητής αργότερα τ’ αποσιώπησε. Το 1938 δημοσίευσε στο περιοδικό της Θεσσαλονίκης «Μακεδονικές Ημέρες» το ποίημα «Η αποσύνθεση της γαλήνης» και ύστερα τίποτε πια.
Το 1940 ο Μανόλης Αναγνωστάκης τον θυμάται φοιτητή της Νομικής Θεσσαλονίκης κι αργότερα μας πληροφορεί πως στις 25 του Μάρτη του 1943, στην Κατοχή, ήταν αυτός που πετάχθηκε μέσα απ’ το πλήθος που συνάχθηκε για να στεφανώσει την προτομή του ναυάρχου Βότση, μ’ ένα στεφάνι στα χέρια, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των Γερμανών, φωνάζοντας ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΑΜ. Κι ύστερα, όπως γράφει ο Φίλιππος Βλάχος, βγαίνει στην παρανομία και πολεμάει με τον ΕΛΑΣ. Στον εμφύλιο πήρε μέρος σαν πολιτικός επίτροπος ταξιαρχίας. Μετά την ήττα βρέθηκε σε αναγκαστική υπερορία στην Τασκένδη. Η ποιητική του εργασία των χρόνων 1937-1943 καταστράφηκε, μια και η μητέρα του είχε κρύψει τα χειρόγραφα, για να τα σώσει, στην καμινάδα του σπιτιού.
Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες ήταν λογικό ποιήματα και ποιητής να ξεχασθούν. Αφού τα «Σύννεφα» δεν βρίσκονται σε καμία δημόσια ή ιδιωτική βιβλιοθήκη, παρά ένα μόνο αντίτυπο στα χέρια του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη που τα διέσωσε, ποιήματά του σε καμία ανθολογία, και το όνομα Άνθος Φιλητάς δεν μνημονεύεται σε καμία ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Ακόμη και ο ίδιος ο ποιητής «σκληρά και θεληματικά τα είχε ξεχάσει».
Ο ρέκτης ερευνητής και τυπογράφος Φίλιππος Βλάχος τ’ ανέσυρε από τη λήθη και τα ξανατύπωσε. Το 1984 τα «Σύννεφα» και το 1985, σ’ ένα τομίδιο με τίτλο «Η αποσύνθεση της γαλήνης» το ομώνυμο ποίημα από τις «Μακεδονικές Ημέρες» μαζί με την «Περισυλλογή», δεκατέσσερα ποιήματα, σπαράγματα, όσα σώθηκαν από την εργασία του της περιόδου ’37-’43.
Έχουμε, τώρα, στα χέρια μας τα δύο τομίδια των ποιημάτων, που καλύπτουν την περίοδο 1936-1943, ενός νέου, τότε, ποιητή που με την τρυφερή και αγέρωχη ψυχή του εκφράζει τα νεανικά του αισθήματα με ποιήματα αισθαντικά, τρυφερά, ευαίσθητα, έχοντας μαθητεύσει στις «χαμηλές φωνές» του μεσοπολέμου. Γλώσσα αυθόρμητη με υπερβατικές αποχρώσεις πηγάζει από την νεανική ορμή για έξαρση και καταβύθιση, με στίχους παρατακτικούς, χαλαρούς στη σύνδεσή τους, που ξένιζαν στην εποχή τους. Στην «Περισυλλογή» βλέπουμε πόσο η γλώσσα ωρίμασε, λειάνθηκε, μέστωσε σε λιτότητα η γραφή. Τώρα, με καθυστέρηση, εντάσσονται στο σώμα της λογοτεχνικής Θεσσαλονίκης.
«Η θύμηση∙ η ουσία του χαίρε», όπως λέει κι ο Φιλητάς.
Εφημερίδα Καθημερινή, 13 Οκτωβρίου 1995, ενότητα «Βόρεια Ελλάδα», στήλη «Βιβλίο»
Οι ποιητές της Θεσσαλονίκης τον 20ό αιώνα και ως σήμερα (ανθολογία) / Πρόδρομος Χ. Μάρκογλου
Οι ποιητές της Θεσσαλονίκης τον 20ό αιώνα και ως σήμερα (ανθολογία) / Άνθος Φιλητάς
Βίκυ Παπαπροδρόμου: ό,τι πολύ αγάπησα (ποίηση, πεζογραφία & μουσική) 