Το γελαστό παιδί (Brendan Behan | Βασίλης Ρώτας & Μίκης Θεοδωράκης)

Brendan Behan | Βασίλης Ρώτας & Μίκης Θεοδωράκης, Το γελαστό παιδί

Ποίηση: Brendan Behan (Μπρένταν Μπίαν) (για το θεατρικό του έργο An Giall | The Hostage | Ένας όμηρος (1958))
Απόδοση στα Ελληνικά: Βασίλης Ρώτας
Σύνθεση, ενορχήστρωση & διεύθυνση ορχήστρας: Μίκης Θεοδωράκης
Μπουζούκι: Κώστας Παπαδόπουλος & Λάκης Καρνέζης
Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη
Έργο: Ένας όμηρος (1966)

Ήταν πρωί τ’ Αυγούστου
κοντά στη ροδαυγή
βγήκα να πάρω αγέρα
στην ανθισμένη γη.
Βλέπω μια κόρη κλαίει
σπαραχτικά θρηνεί
σπάσε, καρδιά μου, εχάθη
το γελαστό παιδί.

Είχεν αντρειά και θάρρος
κι αιώνια θα θρηνώ
το πηδηχτό του βήμα,
το γέλιο το γλυκό.
Ανάθεμα την ώρα
κατάρα τη στιγμή
σκοτώσαν οι εχθροί μας
το γελαστό παιδί.

Ω, να ’ταν σκοτωμένο
στου αρχηγού το πλάι
και μόνον από βόλι
Εγγλέζου να ’χε πάει.
Κι από απεργία πείνας
μέσα στη φυλακή,
θα ’ταν τιμή μου που ’χασα
το γελαστό παιδί.

Βασιλικιά μου αγάπη,
μ’ αγάπη θα σ’ το λέω
για το ό,τι έκανες
αιώνια θα σε κλαίω.
Γιατί όλους τους εχθρούς μας
θα ξέκανες εσύ,
δόξα τιμή στ’ αξέχαστο
(το) γελαστό παιδί.

Πληροφορίες:

Όμηρος στη λογοκρισία

Το θεατρικό έργο Ένας όμηρος παρουσιάστηκε στην Αθήνα το χειμώνα του 1962 και αμέσως μετά κυκλοφόρησαν τέσσερα τραγούδια με τη Ντόρα Γιαννακοπούλου. Όταν λίγο αργότερα θέλησαν να κυκλοφορήσουν ολόκληρο τον κύκλο των τραγουδιών, σκόνταψαν στη λογοκρισία, η οποία απέρριψε τον στίχο … Από τους μπάσταρδους τους ξένους… για ευνόητους λόγους. Η εταιρεία πρότεινε στο συνθέτη να τον παραλείψουν, όμως ο Θεοδωράκης δεν το δέχτηκε. Έτσι αποφάσισε να κυκλοφορήσει το έργο έξω από το κανάλι της δισκογραφίας που ελεγχόταν από τη λογοκρισία, ώστε να γίνει γνωστό στο ευρύτερο κοινό. Αποτέλεσμα υπήρξε η [παρούσα] φωνοληψία που έγινε με μοναδικό ερμηνευτή τον συνθέτη (φωνή-πιάνο) και που κυκλοφόρησε μέσω της εφημερίδας Αυγή. Εκεί ο καθένας μπορούσε να αφήσει μια άδεια μαγνητοταινία και να πάρει μια γραμμένη.

Αργότερα ο Αλέκος Πατσιφάς της εταιρείας Lyra κατόρθωσε να πάρει την έγκριση της λογοκρισίας και έτσι ηχογραφήθηκε ο πρώτος δίσκος με πλήρη ορχήστρα και ερμηνευτή τον ίδιο τον συνθέτη. Ακολούθησε το 1966 ο δίσκος με τη Μαρία Φαραντούρη, ο οποίος λόγω της Δικτατορίας έμελλε να κυκλοφορήσει 7 χρόνια αργότερα.

Ένας όμηρος: το έργο

Ένας νεαρός Άγγλος στρατιώτης κρατείται όμηρος σ’ ένα πορνείο του Δουβλίνου για αντίποινα ενός φυλακισμένου του IRA που θα απαγχονιστεί σε μια φυλακή του Μπέλφαστ. Ο όμηρος ερωτεύεται μια Ιρλανδέζα υπηρέτρια του πορνείου, αλλά ο θάνατός του θα βάλει τέλος στην πορεία, στον έρωτα, στη ζωή…

Έργο που -σύμφωνα με το μεταφραστή του στα ελληνικά Βασίλη Ρώτα- παρουσιάζει το μαχητικό προοδευτικό πνεύμα, καθώς μπερδεύεται μέσα στα εγκατεστημένα δίχτυα της αντίδρασης και θυσιάζεται και στιγματίζει την εθνικιστική παραφροσύνη και τον θρησκευτικό φανατισμό που απαιτούν στο βωμό τους ένα αθώο θύμα. Ο όμηρος ζει, ερωτεύεται και πεθαίνει σ’ ένα χώρο όπου συνυπάρχουν βωμολοχίες, υπόκωφοι ύμνοι, άγρια γέλια και απελπισία. Μεγαλοψυχία και συμπόνια έχουν θέση μόνο στα μέλη ενός περιπλανώμενου music hall, που αναμιγνύονται στη δράση… Οι μπρεχτικές επιδράσεις είναι φανερές στη δομή του έργου, στη δράση του, ακόμα και στις προσφωνήσεις του προς το κοινό, τις οποίες χρησιμοποιεί ο συγγραφέας…

Το έργο πρωτοπαίχτηκε στην Ελλάδα από τις 12 Απριλίου έως τις 20 Μαΐου του 1962 στο Κυκλικό θέατρο του Λεωνίδα Τριβιζά. Στην παράσταση αυτή πρωταγωνιστούσαν ο Κώστας Μπάκας, ο Χρήστος Πάρλας, η Νέλλη Αγγελίδου, η Ντόρα Γιαννακοπούλου και η Τασώ Καββαδία. Εκεί πρωτακούστηκαν η μουσική και τα τραγούδια που έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης για το έργο, παιγμένα με την κιθάρα του Δημήτρη Φάμπα. Τα σκηνικά είχε κάνει ο Γιάννης Τσαρούχης και τη σκηνοθεσία ο Λεωνίδας Τριβιζάς. Τρία χρόνια μετά με τους ίδιους συντελεστές και με διαφορετική διανομή (Τίτος Βανδής, Γιώργος Τζώρτζης, Τάνια Σαββοπούλου, Μάκης Ρευματάς, κ.ά.) ανέβηκε στο θέατρο Μετάλλιο…

Ένα βράδυ με τον Brendan Behan

… Κάποτε, όταν ήταν φυλακισμένος, δινόταν βράδυ η πρεμιέρα του έργου του στο Λονδίνο. Ζήτησε να παρευρεθεί και η αστυνομία έδωσε την άδεια υπό τον όρο να συνοδεύεται στην αίθουσα από δύο αστυνομικούς. Έτσι παρουσιάστηκε στην πρεμιέρα ανάμεσα στους δυο Άγγλους που τον φρουρούσαν με τα περίστροφά τους. Όταν το κοινό τον φώναξε στη σκηνή μετά την παράσταση για να τον χειροκροτήσει, παρουσιάστηκε μαζί με τους αστυνομικούς, στη μέση. Φρουρούμενος και απευθυνόμενος στο κοινό είπε: Κυρίες και κύριοι, είμαι πολύ ευτυχής διότι βρίσκομαι στην εξαιρετική και σπάνια θέση ενός συγγραφέως να προστατεύεται από τους στρατιώτες της Α.Μ. της Βασιλίσσης εναντίον τυχόν αποδοκιμασιών του πλήθους…
Μίνως Αργυράκης
Από το πρόγραμμα της παράστασης στο Θέατρο Μετάλλιο

Brendan Behan: βιογραφικό σημείωμα

(Δουβλίνο 1923-1964)
Ιρλανδός επαναστάτης κατά της αγγλικής κυριαρχίας και συγγραφέας, ο οποίος με την ωμή σάτιρά του και τη δύναμη των πολιτικών του σχολίων συνέβαλε σημαντικά στο θέατρο του Παραλόγου.
Μετά την αποφοίτησή του από το σχολείο, το 1937, έμαθε το οικογενειακό επάγγελμα του ζωγράφου, ενώ παράλληλα συμμετείχε στον Ιρλανδικό Δημοκρατικό Στρατό ως αγγελιοφόρος. Ενώ βρισκόταν στην Αγγλία σε αποστολή σαμποτάζ, συνελήφθη και καταδικάστηκε (1940) σε τρία χρόνια κράτηση σε αναμορφωτήριο, όπου έγραψε Το παιδί του αναμορφωτηρίου. Λίγο αργότερα έλαβε μέρος σε ένοπλη επίθεση και καταδικάστηκε σε 14 χρόνια φυλάκιση. Στη φυλακή τελειοποίησε τα Ιρλανδικά του, τη γλώσσα που χρησιμοποίησε στην εξαιρετικά λεπτή και ευαίσθητη ποίησή του. Ακολούθησαν και άλλες συλλήψεις, είτε για επαναστατικές δραστηριότητες είτε για αλκοολισμό.
Το πρώτο του θεατρικό έργο Ο αλλόκοτος τύπος (1954) ανέβηκε στο μικρό Pike Theatre του Λονδίνου και είχε άμεση επιτυχία. Το δεύτερο, Ένας όμηρος (1958), θεωρείται το αριστούργημά του.
Έγραψε διηγήματα και σενάρια για την Ιρλανδική Ραδιοφωνία. Τα τελευταία του έργα, τα οποία ηχογράφησε ο ίδιος σε μαγνητοταινία, είναι Το νησί του Brendan Behan, The Scarperer, Η Νέα Υόρκη του Brendan Behan και Εκμυστηρεύσεις ενός Ιρλανδού επαναστάτη.

[Πηγή των κειμένων και των φωτογραφιών στα βίντεο: ένθετο στο έργο Ένας όμηρος που διένειμε η εφημερίδα Καθημερινή το 2011
Φωτογράφος: Τάκης Πανανίδης
Το σκίτσο του Brendan Behan είναι του Μίνωα Αργυράκη]

Το έργο είναι έξοχο από κάθε άποψη. Θαυμάσια η ποίηση του Μπρένταν Μπίαν, όπως και η απόδοσή της στα Ελληνικά από τον Βασίλη Ρώτα, θαυμάσια η μελοποίησή της από τον Μίκη Θεοδωράκη, θαυμάσια η ερμηνεία του Κώστα Παπαδόπουλου, του Λάκη Καρνέζη και της Μαρίας Φαραντούρη.

Δυστυχώς δεν γνωρίζω τα ονόματα όλων των μουσικών. Παντού αναφέρεται μόνο η φράση «Συμμετέχει λαϊκή ορχήστρα». Στις φωτογραφίες βλέπω τον Γιάννη Διδίλη (πιάνο), τον Βαγγέλη Παπαγγελίδη (μπάσο) και τον Εύανδρο Παπαδόπουλο (κρουστά), αλλά δεν φαίνεται πουθενά ο κιθαρίστας, που μάλιστα παίζει σημαντικότατο ρόλο στα τραγούδια, και δεν τον θυμάται ούτε ο Κώστας Παπαδόπουλος. Θα ήταν, λοιπόν, απρέπεια να αναφέρω όλους τους υπόλοιπους μουσικούς (πλην των Παπαδόπουλου & Καρνέζη) χωρίς τον κιθαρίστα. Τι κρίμα! Στην Ελλάδα του 2011 τα συγγραφικά και τα συγγενικά δικαιώματα συνεχίζουν να χάνονται στο μαύρο σκοτάδι της αφάνειας και μάλιστα σε εκδόσεις σημαντικών εφημερίδων μας (όπου, συν τοις άλλοις, υπάρχουν αρκετά σοβαρά ορθογραφικά λάθη).

Ας αρκεστούμε, ωστόσο, στην ποίηση και τη μουσική του έργου Ένας όμηρος, γιατί αυτές έχουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο και μας αποζημιώνουν πλήρως για κάθε άλλο κακώς κείμενο εν Ελλάδι. Μέρες που είναι, αξίζει να (ξαν)ακούσουμε τον επαναστάτη Ιρλανδό να υμνεί την ελευθερία, τη ζωή και τον έρωτα. Καλή μας ακρόαση!